Κορονοϊός , ποια είναι η (ιατρική) κατάσταση στην Αγγλία σήμερα; Έχουμε πολλούς Έλληνες φίλους και γνωστούς που ζουν στο Λονδίνο κι ενδιαφερόμαστε για το πως βιώνουν τις ημέρες του κορονοϊού, οι οποίες τονίζουμε ότι δυστυχώς δεν έχουν περάσει για καμία χώρα.

Μιλήσαμε με τον Ασημάκη Γκρεμούτη, γιατρό- αγγειοχειρουργό που ζει κι εργάζεται στην Αγγλία. Ο Ασημάκης είναι Επιμελητής Αγγειοχειρουργικής, στο University College London Hospital και στο Royal Free Hospital στο Λονδίνο, Διδάκτωρ Αγγειοχειρουργικής στην Πανεπιστημιακή Κλινική Goethe Universitaet της Φρανκφούρτης και μέλος του European Board of Vascular Surgery (FEBVS).

Παράλληλα είναι ένας νέος άνθρωπος με άποψη για ό,τι συμβαίνει γύρω του και όρεξη για ζωή εκτός σπιτιού κι εκτός νοσοκομείου! Με όλες αυτές λοιπόν τις ιδιότητες μιλάει στο TFM.gr μέσω ZOOM αναλύοντας την επικαιρότητα του κορονοϊού, τόσο στην ιατρική (medical) όσο και στη non- medical διάστασή του.

Τα πράγματα ήταν δύσκολα. Όλοι οι γιατροί συνεισφέρουμε ανεξαρτήτως ειδικότητας. Προσωπικά προσέχω πάρα πολύ, αλλά από τη στιγμή που επέλεξα να γίνω γιατρός γνώριζα πως θα βρίσκομαι σε άμεση επαφή με μολυσματικές ασθένειες διαρκώς. Ωστόσο οφείλω να ομολογήσω, ότι δεν έχω ξαναδεί κάτι ανάλογο στην καριέρα μου τόσα χρόνια. Δηλαδή ένα ολόκληρο νοσοκομείο να ασχολείται μόνο με μία ασθένεια.»

Κορονοϊός στο Λονδίνο: Πως βιώνεις την πανδημία εκεί;

Δυστυχώς το Ηνωμένο Βασίλειο και ειδικότερα το Λονδίνο χτυπήθηκε αρκετά έντονα από τον SARS-CoV-2 κι όπως γνωρίζετε, ακόμα και ο πρωθυπουργός της χώρας μεταφέρθηκε εσπευσμένα σε μονάδα εντατικής θεραπείας.

Η χώρα άλλαξε τον σχεδιασμό της εν μέσω της εξελισσόμενης επιδημίας και σίγουρα αυτό επιβάρυνε την κατάσταση δημιουργώντας και μια αβεβαιοτητα στην κοινωνία.

Το να είναι οι δρόμοι τελείως άδειοι είναι κάτι αν μη τι άλλο πρωτοφανές, για μια πόλη όπως το Λονδίνο. Ειδικά κάποιες μέρες που έπρεπε να πάω στο νοσοκομείο και περπατούσα σε κεντρικά σημεία της πόλης, η κατάσταση θύμιζε σκηνές ταινιών, ήταν σουρεαλιστικό το θεάμα.

Το σύστημα υγείας ήταν προετοιμασμένο για κάτι τέτοιο;

Τα νοσοκομεία είχαν προετοιμαστεί ακόμα και πριν ανακοινώσει η κυβέρνηση ότι αντιμετωπίζουμε μία επιδημία. Αυτό λειτούργησε ως ανάχωμα στην αντιμετώπιση του πρώτου κύματος. Τα περιστατικά μειώνονται πλέον σταθερά και τα νοσοκομεία έχουν αρχίσει να καταργούν τις επιπλέον κλίνες εντατικής που είχαν δημιουργήσει.

Οι Άγγλοι αγαπούν το εθνικό σύστημα υγείας παρά τα προβλήματά του κι είναι περήφανοι για αυτό. Κάθε Πέμπτη στις 20:00 χειροκροτούν επί 5 λεπτά προς τιμήν των εργαζομένων στις υπηρεσίες υγείας, αλλά και όλων όσων συμβάλλουν στην διατήρηση άλλων βασικών υπηρεσιών.

Πιστεύω ότι αυτό βοήθησε όχι μόνο την ψυχολογία των εργαζομένων, αλλά και όλης της κοινωνίας. Όπως βοήθησε και ο καιρός, που γενικά είναι καλός! Πιστεύω ότι σε λίγες εβδομαδες θα αρχίσουν σταδιακά να καταργούνται και εδώ οι περιορισμοί.

Κορονοϊός: Ποιος είναι ο μεγαλύτερός φόβος σου;

Δε θα έλεγα φόβος, αλλά όντως υπάρχουν θέματα (ιατρικά και μη), τα οποία θεωρώ ότι πρέπει να μας ανησυχούν. Απο ιατρικής πλευράς πρόκειται για έναν καινούργιο ιό, του οποίου την συμπεριφορα δε γνωρίζουμε ακόμα αφού καθημερινά δημοσιεύεται τεράστιος όγκος νέων δεδομένων.

Υπάρχει βέβαια η γνώση από συγγενείς ιούς, αλλά αυτό δε σημαινει πως μπορούμε να πούμε με σιγουριά πως θα συμπεριφερθεί οSARS-CoV-2 και στη φαση αυτή μόνο υποθέσεις μπορούμε να κάνουμε.

Αυτό κάνει την αντιμετώπιση της κατάστασης δύσκολη, καθώς τα δεδομένα αλλάζουν όσο προχωράμε και έτσι επιβάλλει αλλαγές στη διαχείριση της κατάστασης και σε κοινωνικοπολιτικό επίπεδο.

Συνεχίζοντας αυτή τη σκέψη, οι αλλαγές στο κοινωνικοπολιτικό κομμάτι αντιμετώπισης αποτελούν πρόκληση.

Ο όγκος των δεδομένων που παράγεται απο την έρευνα είναι καθημερινά πολύ μεγάλος και δεν ειναι καπρίτσιο των ειδικών κάποια οδηγία που υπήρχε προ 3- 4 εβδομάδων να μην ισχύει πλέον.

Μπορώ να κατανοήσω γιατί υπάρχει δυσπιστία σε κάποια θέματα όταν οι κατευθυντήριες οδηγίες αλλάζουν. Ωστόσο αυτό είναι κάτι που συμβαίνει, γιατί η επιστήμη εξελίσσεται.

Η ίδια η επιστημονική κοινότητα έχει δυσκολία στην υιοθέτηση καινούργιων δεδομένων όταν αυτό συμβαίνει με τέτοιο ρυθμό, πόσο μάλλον η ευρύτερη κοινωνία. Είναι όμως καθήκον της επιστημονικής κοινότητας να εξηγεί στην κοινωνία τα καινούργια δεδομένα και όχι υποχρέωση της κοινωνίας να δέχεται αυτομάτως κάποια πράγματα, απλά και μόνο επειδή το λένε οι ειδικοί.

Ζούμε σε μια κοινωνία απόλυτα εξαρτημένη από την τεχνολογία και την επιστήμη και παρόλα αυτα βλέπουμε ότι η επιστημονική κοινότητα έχει αποτύχει σε μεγάλο βαθμό να πείσει, ή να ενημερώσει αν θέλετε, την κοινωνία με αποτέλεσμα να βλέπουμε φαινόμενα πολύ ανησυχητικα. Η επιστημονική κοινότητα πρέπει να το κατανοήσει αυτό.

Η δυσπιστία αυτή της κοινωνίας απέναντι στην επιστημονική κοινότητα είναι προβληματική, γιατί δημιουργεί συμπεριφορές που αντιβαίνουν σε πρακτικές που αποδεδειγμένα λειτουργούν. Χαρακτηριστικόπαράδειγμα είναι το αντιεμβολιαστικό κίνημα.

Σκεφτείτε το εξής: εάν ρωτήσετε οποιονδήποτε σήμερα πώς εμφανίζεται η ιλαρά, η ανευμολογιά, η πανώλη, η πολυομυελίτιδα, κανένας δεν θα μπορεί να σας απαντήσει άμεσα. Το γεγονός ότι  κανείς δεν ξέρει πως είναι να νοσεί κάποιος από τέτοιες λοιμώξεις είναι η καλύτερη απόδειξη του πλέον επιτυχημένου μοντέλου πρόληψης στην ιστορία της ανθρωπότητας.

Παρόλα αυτά βλέπουμε συμπεριφορές σήμερα, οι οποίες αντιβαίνουν σε αυτό το δεδομένο και έχουν αποτέλεσμα νόσοι που θεωρούσαμε ότι πρακτικά έχουν εκλείψει να επανεμφανίζονται.

Είμαι φύσει αισιοδοξος πάντως και αν παρατηρήσετε κάποιους λογαριασμούς popular science στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, θα δείτε ότι η κοινωνία «διψά». Είναι καθήκον λοιπόν της επιστημονικής κοινότητας να επανασυνδεθεί με την κοινωνία.

Ένα άλλο ανησυχητικό θέμα είναι οι οικονομικές επιπτώσεις

Δυστυχώς ή ευτυχώς το μεγαλύτερο κομμάτι της κοινωνίας εργάζεται για βιοποριστικούς λόγους και όχι εν είδει απασχόλησης και βασίζεται σε μια σταθερή ροή εισοδήματος για τα απαραίτητα προς το ζην.

Είναι σαφές ότι τα χαμηλότερα και μεσαία κοινωνικά στρώματα θα πιεστούν πολύ περισσότερο από τις άμεσες συνέπειες, αλλά και από τις μεσο- και μακροπρόθεσμες.

Επιπλέον οι διαφορές στην οικονομική άνεση έχουν και άμεσο αντίκτυπο στο πώς βιώνουμε τους περιορισμούς στην κίνηση. Για κάποιους που είναι όντως αναγκασμένοι να «μείνουν σπίτι» είναι πολύ πιο έντονο το αίσθημα του εγκλεισμού σε σύγκριση με κάποιους που μπορεί να διαθέτουν κήπο, μπαλκόνι ή κάποιο μεγάλο ανοιχτό δημόσιο χώρο κοντά τους.

Είναι βασικό  να γίνουν οι απαιτούμενες ενέργειες από τα κράτη ώστε να διατηρηθεί η κοινωνική συνοχή την επόμενη μέρα. Θεωρώ οτι οι απανταχού πολίτες έδειξαν ότι συμμορφώνονται για το κοινό καλό και είναι πλεόν σειρά των απανταχού κυβερνήσεων να στηρίξουν τον κοινωνικό ιστό.

Πιστεύεις πως η χώρα όπου ζεις, έχει κάνει λάθη στον χειρισμό ;

Οι διάφορες χώρες είχαν διαφορετικές αρχικές συνθήκες – κοινωνικές, οικονομικές, νοοτροπίας, γεωγραφικές, υποδομών κτλ και άρα είναι αναμενόμενο να υπάρξουν διαφορετικές προσεγγίσεις.

Αυτό που βλέπουμε είναι πως η τακτική που ακολούθησαν οι περισσότερες χώρες – του εκτενούς περιορισμού των μετακινήσεων-, προς το παρόν έχει ανακόψει την ανεξέλεγκτη μετάδοση της νόσου. Βέβαια και σε αυτήν την τακτική υπήρξαν επίσης διαφορετικές προσεγγίσεις.

Μην ξεχνάτε τα παραδείγματα της Ταιβάν και της Ν. Κορέας με χαλαρότερους περιορισμούς, αλλά με εκτενή έλεγχο, ιχνηλάτηση κρουσμάτων, αυστηρότατη επιβολή εγκλεισμού κατ’οίκον σε νοσούντες και στις επαφές τους.

Η Σουηδία π.χ. έχει περιορίσει τις μετακινήσεις των ευπαθών ομάδων και συστήνει social distancing για τις θεωρητικά μη ευπαθείς. Άλλες χώρες αποφάσισαν να λάβουν μέτρα περιορισμού όλων των μετακινήσεων πολύ νωρίς χωρίς εξαιρέσεις.

Δε γνωρίζουμε πως θα εξελιχθεί μεσο- και μακροπρόθεσμα η πανδημία και άρα δε νομίζω ότι μπορούμε να μιλάμε ακόμα στην φάση αυτή για επιτυχημένα ή αποτυχημένα μοντέλα.

Κορονοϊός: Πως βλέπεις να εξελίσσονται τα πράγματα στο άμεσο μέλλον;

Σε παγκόσμιο επίπεδο αναπόφευκτα όλες οι χώρες που επλήγησαν και έλαβαν μέτρα περιορισμού θα πρέπει να περάσουν στην επόμενη φάση της ελεγχόμενης επανεκκίνησης της οικονομικής και κοινωνικής δραστηριότητας.

Αυτό βέβαια ενέχει κινδύνους για ραγδαία αναζωπύρωση των περιστατικών μετα το «άνοιγμα». Δε νομίζω ότι μπορεί να υπάρξει κάποια κεντρική οδηγία στο πως θα γίνει αυτό λόγω των τοπικών ιδιαιτεροτήτων.

Ακόμα κι εντός μιας χώρας, δεν έχουν πληγεί όλες οι περιοχες το ίδιο, ούτε θα έχει τις ίδιες συνέπειες παντού ένα ενδεχόμενο δεύτερο κύμα.

Δυστυχώς τα επιστημονικά δεδομένα αυτήν την στιγμή δεν μας επιτρέπουν ασφαλείς υποθέσεις για το πως θα εξελιχθούν τα πράγματα τις επομένες εβδομάδες/μήνες, οπότε είναι απαραίτητος ο σοβαρός σχεδιασμός της σταδιακής κατάργησης των περιορισμών αλλά και μια ενδελεχής εξέταση σεναρίων αντιμετώπισης νέων κυμάτων της νόσου.

Στην Ελλάδα έγινε μέχρι τώρα καλή διαχείριση βάσει των αρχικών δεδομένων. Μιλάω για το επιστημονικό κομμάτι. Ειναι προφανές ότι υπήρξαν και παραλείψεις/ελλείψεις, αλλά μιλάμε για πρωτόγνωρες καταστάσεις. Υπάρχουν επίσης σκέψεις για υποδοχή τουριστών, αν και διατηρώ τις επιφυλάξεις μου για το πως θα γίνει αυτό πρακτικά και με ασφάλεια.

Τα καταστήματα και η εστίαση έχουν ανοίξει και πάλι, και υπάρχει ένας σχεδιασμός επανεκκίνησης των οικονομικών δραστηριοτήτων. Ισχύει προφανώς ότι ανέφερα παραπάνω. Θα πρέπει οι πολίτες να είναι προετοιμασμένοι να περιορίσουν και πάλι κάποιες μετακινήσεις, εαν χρειαστεί.

Σε κάθε περίπτωση, το ότι χαλαρώνουν κάποια μέτρα σίγουρα δε σημαίνει ότι έχει τελειώσει η ιστορία και αυτό πρέπει να το καταλάβουμε όλοι. Θα πρέπει οι πολίτες να είναι προετοιμασμένοι να περιορίσουν και πάλι κάποιες μετακινήσεις, εαν χρειαστεί.

Η προσωπική ευθύνη είναι βασική παράμετρος στην επιτυχή αντιμετώπιση μιας επιδημίας/πανδημίας, αν και δυστυχώς το νόημα κάποιων λέξεων ξεθωριάζει όταν τις χρησιμοποιούμε συνέχεια.

Κατανοώ ως έναν βαθμό ότι η πίεση από τον εγκλεισμό τις προηγούμενες εβδομάδες ήταν μεγάλη, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι πρέπει ξαφνικά να συνωστιζόμαστε όλοι σε πλατείες, παραλίες, έξω από μπαρ και καφετέριες.

Για τον ίδιο λόγο που δε θα μπούμε σε κάποιο ήδη γεμάτο ασανσέρ, δεν χρειάζεται να συνωστιζόμαστε μαζικά και σ’ εξωτερικούς χώρους που είναι ήδη γεμάτοι.

Πότε εκτιμάς ως γιατρός πως θα τελειώσει όλο αυτό οριστικά;

Στη φάση αυτή μόνο υποθέσεις μπορούν να γίνουν, καθώς τα δεδομένα είναι ακόμα ελλιπή. Υπάρχει θεωρητικά η πιθανότητα ο SARS-CoV-2 να μην ακολουθεί εποχιακή εμφάνιση, η ανοσία να μην διαρκεί παραπάνω από έναν χρόνο, οι ασυμπτωματικοί ασθενείς να είναι λιγότεροι από όσο υπολογίζουν οι ειδικοί.

Θεωρητικά μπορεί να υπάρξουν μικρομεταλλάξεις στον ιό, που θα του επιτρέπουν να συνεχίσει να μεταδίδεται. Επιπλέον δεν γνωρίζουμε πότε θα υπάρξει εμβόλιο και πόσο αποτελεσματικό θα είναι.

Η προσωπική μου άποψη είναι ότι θα πρέπει να υπάρξει ο συνδυασμός αποτελεσματικής θεραπείας και εμβολιασμού των ευπαθών ομάδων για να αρχίσουμε να μιλάμε ουσιαστική αντιμετώπιση της πανδημίας.

Πρέπει να επισημάνουμε όμως ότι δεν μπορούμε να μιλάμε για «τέλος». Μην ξεχνάτε πως άλλες ιογενείς λοιμώξεις μας επισκέπτονται κάθε χρόνο, σε πιο ελεγχόμενη βέβαια έκταση, ωστόσο μπορούν να προκαλέσουν μικροεπιδημίες, όπως η εποχική γρίπη.

Επίσης, ας μην ξεχνάμε ότι οι ειδικοί επισημαίνουν την συνεχή και αυξανόμενη εμφάνιση νέων λοιμωδών ιογενών νοσημάτων τις τελευταίες δεκαετίες.

Κορονοϊός: Είναι η αρχή μίας σειράς νέων λοιμωδών ιογενών νοσημάτων;

Υπάρχουν δεδομένα που συνδέουν την αύξηση αυτή με τον σύγχρονο τρόπο ζωής και συγκεκριμένα με την μαζική εκτροφή ζώων και πουλερικών υπό αμφίβολες υγειονομικά συνθήκες, την αποψίλωση δασών που καταστρέφει λεπτές ισορροπίες θηρευτών – θηραμάτων και την στενή επαφή ανθρώπινων οικισμών, οικόσιτων ζώων και άγριων ειδών, που είναι δυνητικοί φορείς νόσων.

Γενικά η πίεση που ασκεί ο άνθρωπος στα οικοσυστήματα φαίνεται να ευνοεί το πέρασμα λοιμώξεων από τα ζώα στον ίδιο (το λεγόμενο spillover).

Έγιναν viral στο διαδίκτυο κάποιες ομιλίες πριν κάποια χρόνια, στις οποίες ειδικοί και μη μιλούσαν για την επόμενη πανδημία. Δεν είναι προφητικές αυτές οι ομιλίες, απλά έκαναν popular science κάτι που η επιστημονική κοινότητα γνώριζε ήδη. 

Υπήρξε τα τελευταία χρόνια εκτεταμένη έρευνα σε αυτόν τον τομέα και είναι πιστεύω σημαντικό να συνεχιστεί.  

Τι μέτρα λαμβάνετε στο νοσοκομείο όπου δουλεύεις;

Εργάζομαι σε δύο νοσοκομεία. Και στα δύο όλοι οι χώροι (εξωτερικά ιατρεία, επείγοντα, χειρουργεία, πτέρυγες ασθενών κτλ) έχουν χωριστεί σε τομείς για επιβεβαιωμένα κρούσματα και για ασθενείς χωρίς SARS-CoV-2.

Υπάρχουν επίσης πτέρυγες για την απομόνωση περιστατικών, για τα οποία δεν είμαστε σίγουροι, π.χ. ασθενείς με αρνητικό τεστ αλλά υψηλή κλινική υποψία. Προφανώς φοράμε προστατευτικό εξοπλισμό που περιλαμβάνει μάσκα στόματος και μύτης, προστατευτικό ματιών, χειρουργική ποδιά, γάντια και ποδονάρια.

Επιπλέον τηρούμε φυσικά ειδικό πρωτόκολλο για το πως βάζει και βγάζει κάποιος τον προστατευτικό εξοπλισμό. Υπάρχουν επίσης συνθήκες διαφορετικής πίεσης σε χώρους με SARS-CoV-2, όπου αυτό είναι εφικτό, ώστε να δυσχεραίνεται η διασπορά των ιικών σωματιδίων.

Όλα τα προγραμματισμένα ραντεβού στα εξωτερικά ιατρεία έχουν είτε αναβληθεί, είτε γίνονται μέσω τηλεφώνου ή βιντεοκλήσης. Μη απαραίτητο προσωπικό εργάζεται απο το σπίτι και υπάρχουν πλέον βάρδιες, ώστε ακόμα και το απαραίτητο προσωπικό να μην χρειάζεται όλο να βρίσκεται στο νοσοκομείο ταυτόχρονα.

Προγραμματισμένα χειρουργεία έχουν γενικά αναβληθεί. Πραγματοποιούνται όσα λόγω κλινικής εικόνας δεν μπορούν να αναβληθούν, αλλά και πάλι επιδιώκουμε αυτά να γίνονται σε κλινικές συμβεβλημένες με το σύστημα υγείας ή και σε ιδιωτικές κλινικές που αυτήν την περίοδο δεν λειτουργούν και θεωρούνται “καθαρές”. Πρέπει να πω πάντως, ότι δεν είναι όλα ρόδινα, όπως υποθέτω σε όλες τις χώρες που επλήγησαν.

Έχεις δει ή ακούσει κάποιο περιστατικό κορονοϊού;

Καθημερινά δυστυχώς ή ακριβέστερα, κάθε μέρα που βρίσκομαι στο νοσοκομείο. Στο πλαίσιο της αντιμετώπισης του μαζικού αριθμού περιστατικών, μας ζητήθηκε να βοηθήσουμε στις μονάδες εντατικής θεραπείας, είτε για χειρουργικές μικροεπεμβάσεις, είτε για τοποθέτηση αρτηριακών ή κεντρικών φλεβικών καθετήρων, είτε για μεταφορές διασωλημένων ασθενών, είτε ακόμα και για διαδικαστικά ή γραφειοκρατικά θέματα.

Είναι πραγματικά απίστευτα μεγάλος ο αριθμός των ασθενών στις εντατικές και το προσωπικό απλά δεν επαρκούσε υπό αυτές τις συνθήκες. Οπότε η επαφή με τέτοια περιστατικά είναι σε καθημερινή βάση.

Επιπλέον, επειδή η ιδιότητα του γιατρού δεν τελειώνει όταν βγαίνω από το νοσοκομείο, έχω κι αρκετούς γνωστούς ή φίλους, οι οποίοι είχαν SARS-CoV-2 και το πέρασαν στο σπίτι με όλο το εύρος συμπτωμάτων, από ελαφρύ πυρετό και πονοκέφαλο, μέχρι σοβαρή κλινική εικόνα. Συγκεκριμένα είχα γνωστό που του πηγαίναμε φαγητό στην πόρτα για μία εβδομάδα και δε μπορούσε να σηκωθεί από το κρεβάτι να το παραλάβει.

Τι είναι αυτό που σ’ εντυπωσιάζει περισσότερο, ως γιατρό, σε αυτό τον ιό;

Προσωπικά δεν έχω ξαναδεί στην καριέρα μου μέχρι τώρα νοσοκομεία 800-900 κλινών γεμάτα από ασθενείς με μόνο μία συγκεκριμένη πάθηση, και εντατικές γεμάτες με μία συγκεκριμένη νόσο.

Δεν έχω ξαναδεί να χρησιμοποιούνται όλοι οι δυνατοί χώροι που μπορεί να φανταστεί κανείς στο νοσοκομείο για να δημιουργηθούν κλίνες εντατικής και πάλι να μην επαρκούν.

Όλοι ασχοληθήκαμε με τον αριθμό των αναπνευστήρων και των κλινών, αλλά υπήρξαν διάφορα άλλα θέματα σε χώρες που αντιμετώπισαν μεγάλο αριθμό περιστατικών.

Σε κάποιες περιπτώσεις οι  αντλίες οξυγόνου δεν επαρκούσαν για να διατηρούν την αυξημένη ροή που απαιτείται σε ασθενείς με οξεία αναπνευστική δυσχέρεια και έπρεπε να αντικατασταθούν ή τροποποιηθούν, γιατί – και είναι λογικό – κανείς δεν είχε φανταστεί ότι θα χρειαστεί να νοσηλευτούν τόσοι πολλοί ασθενείς ταυτόχρονα.

Παρατηρήθηκαν ελλείψεις σε κάποια φάρμακα και τα νοσοκομεία δεν είχαν στοκ – τα νοσοκομεία γενικά υποχρεούνται να διατηρούν αποθήκες φαρμάκων με αρκετές ποσότητες για συγκεκριμένο αριθμό ημερών. Υπήρχαν ασθενείς με άλλα σοβαρά προβλήματα υγείας, οι οποίοι δεν καλούσαν ασθενοφόρο ή δεν πήγαιναν στα επείγοντα λόγω φόβου για τον SARS-CoV-2. Ελπίζω να μην χρειαστεί να βιώσουμε ξανά τέτοιες καταστάσεις.

Όντας χειρουργός κι ομολογουμένως μη έχοντας προηγουμένως καθημερινή επαφή με παρόμοια λοιμώδη νοσήματα είναι επίσης εντυπωσιακό να βλέπεις πόσα συστήματα προσβάλλει πέραν του αναπνευστικού και πόσο γρήγορα επιδεινώνεται η κατάσταση των ασθενών.

Ως αγγειοχειρουργοί συγκεκριμένα βλέπουμε αυξημένα ποσοστά φλεβοθρομβώσεων και αρτηριακών θρομβώσεων σε ασθενείς με ή και χωρίς υποκείμενη αγγειοπάθεια. Φαίνεται ότι ο SARS-CoV-2 προκαλεί μια υπερπηκτικότητα του αίματος στα πλαίσια της γενικευμένης φλεγμονώδους αντίδρασης του οργανισμού σε ποσοστό πολύ πιο αυξημένο από ότι άλλα παρόμοια σύνδρομα.

Επίσης βλέπουμε ασθενείς με αλλοιώσεις και νεκρώσεις των άκρων που θυμίζουν κλινική εικόνα μικροεμβολισμών τελικών αγγειακών κλάδων, χαρακτηριστικά στα δάχτυλα κυρίως του κάτω, αλλά και του άνω άκρου.

Αυτό σημαίνει ότι ενώ τα μεγαλύτερα αγγεία που μεταφέρουν το αίμα είναι ανέπαφα, τα πολύ μικρά αγγεία των περιφερικών ιστών έχουν θρομβωθεί και το οξυγονωμένο αίμα δεν φθάνει εκεί, γεγονός που κάνει δύσκολη την χειρουργική αντιμετώπιση και αφαίρεση του θρόμβου, αφού δεν μπορούμε τεχνικά να επέμβουμε σε τόσο μικρά αγγεία και η θεραπεία περιορίζεται σε φαρμακευτική αγωγή.

Προς το παρόν αυτή η αυξημένη συχνότητα τέτοιων περιστατικών είναι μια παρατήρηση από την καθημερινότητά των συναδέλφων μου και τη δική μου, αν και υπάρχουν όλο και περισσότερες δημοσιεύσεις για το θέμα αυτό τις τελευταίες εβδομαδες.

Ποιο είναι το ιδανικό σενάριο με το Covid-19 κατ’ εσένα;

Καταρχάς θεωρώ μείζονος σημασίας για το ιδανικό σενάριο το θέμα των ασυμπτωματικών νοσούντων. Εάν αποδειχτεί ότι αυτοί είναι ένα σημαντικό κομμάτι του πληθυσμού, αυτομάτως αυτό μειώνει αισθητά την επικινδυνότητα της νόσου και καθιστά πιο εύκολη και την πολυπόθητη επίτευξη της ανοσίας του πληθυσμού.

Είμαστε εν αναμονή ακόμα κάποιου αξιόπιστου τεστ αντισωμάτων που θα μας βοηθήσει να κατανοήσουμε καλύτερα πόσο υψηλό είναι αυτό το ποσοστό.

Εν συνεχεία είναι σημαντικό το κατά πόσο αφήνει ισχυρή ανοσία ο SARS-CoV-2 και πόσο διαρκεί αυτή.

Το ιδανικό θα ήταν μόνιμη ανοσία, αν και κατά πάσα πιθανότητα δεν θα επιβεβαιωθεί αυτό. Στο ίδιο πλαίσιο είναι και το θέμα του εμβολίου και το κατά πόσο θα είναι αποτελεσματικό.

Το τρίτο βασικό θέμα είναι κατά πόσο ο SARS-CoV-2 είναι “σταθερός” ‘η “ευμετάβλητος”, δηλαδή κατά πόσο έχουμε να κάνουμε με έναν ιό που μεταπήδησε στον άνθρωπο μετά από μια σειρά μεταλλάξεων και τώρα σταθεροποιήθηκε ή εάν θα δίνει νέα στελέχη που θα προκαλούν επιδημίες μικρότερης μορφής.

Για να απαντήσω λοιπόν στην ερώτηση, το ιδανικό σενάριο είναι να έχουμε να κάνουμε με έναν ιό που νιώθει άνετα στην τωρινή του κατάσταση, που έχει ήδη διαδοθεί αρκετά στον πλυθησμό μέσω ασυμπτωματικών φορέων και για τον οποίο συντομα θα έχουμε μια αποτελεσματική θεραπεία και πρόληψη. Αυτά βέβαια είναι θέματα που θα τα απαντήσουν οι επιδημιολόγοι και ιολόγοι εν καιρώ.

Πιστεύεις πως θα κάνεις καλοκαίρι στην Ελλάδα;

Πιστευω πως θα κάνω καλοκαίρι στην Ελλάδα το 2021.

Γιατί ο κορονοϊός εμφανίζεται ανά περιπτώσεις πιο επιθετικός στους νέους;

Γενικά δε συμβαίνει αυτό, τα περιστατικά αυτά είναι ελάχιστα σε μικρότερες ηλικίες. Κάποια μεμονωμένα περιστατικά με βαριά ή δυσμενή πορεία σε νεαρούς ασθενείς ή και σε παιδιά ίσως παίρνουν υπερβολική δημοσιότητα και δημιουργούν μια κάπως διαστρεβλωμένη εικόνα.

Βέβαια, αυτές οι ηλικίες δεν είναι «άτρωτες», δηλαδή στατιστικά μιλώντας κάποιο ποσοστό νεαρότερων ασθενών – ακόμα και παιδιών – θα νοσήσουν και στατιστικά πάλι μιλώντας, κάποιοι από αυτούς τους νοσούντες θα περάσουν μια σοβαρότερη μορφή της νόσου, ακόμα και εάν δεν πάσχουν από διαγεγνωσμένα συνοδά νοσήματα. Ο κορονοϊός δε γνωρίζει ή αναγνωρίζει ηλικία στο βαθμό που νομίζουμε.

Είναι βέβαια όπως είπα πολύ μικρό αυτό το ποσοστό. Ωστόσο, δεν είναι μηδενικό και είναι κάτι που πρέπει να λάβουμε υπ’όψιν όταν χαλαρώσουν τα μέτρα.

Ποια είναι η γνώμη σου για το το Σύνδρομο Kawasaki, που πλήττει τα παιδιά;

Έχει παρατηρηθεί σε κάποια παιδιά ένα σύνδρομο που μοιάζει στα χαρακτηριστικά με το σύνδρομο Kawasaki. Οι ασθενείς εμφανίζουν γαστρεντερικά και καρδιαγγειακά συμπτώματα, μυοκαρδίτιδα και βιοχημικές ενδείξεις αυξημένης έκκρισης κυτοκινών, πρωτεϊνών δηλαδή που προκαλούν και συντηρούν την φλεγμονώδη αντίδραση.  

Υπάρχουν δημοσιεύσεις που συνδέουν κάποιες περιπτώσεις αρκετά τέτοια περιστατικά με μόλυνση από κοροναιούς, π.χ. στην Βόρεια Ιταλία αλλά και παλαιότερα. Υπάρχει μια συσχέτιση και οι ερευνητές υποθέτουν ότι η υπερβολική φλεγμονώσης αντίδραση του οργανισμού προκαλεί την κλινική εικόνα που μοιάζει με το Kawasaki, αλλά ο μηχανισμός από όσο γνωρίζω δεν έχει αποσαφηνιστεί ακόμα πλήρως.

Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να ληφθεί υπ’ όψιν καθώς τα μέτρα χαλαρώνουν, ωστόσο πρέπει να πούμε ότι τα περιστατικά είναι σπάνια και θεωρώ ότι και σε αυτό το θέμα υπάρχει δυσανάλογα μεγάλη  δημοσιότητα από τα μέσα ενημέρωσης.

Τι μας έχει μάθει μέχρι τώρα ο Covid- 19;

Δύσκολη ερώτηση, μεγάλη κουβέντα. Ο καθένας μας πιστεύω βλέπει τα πράγματα από την δική του σκοπιά. Θα σας πω κάποια πράγματα που εγώ προσωπικά θεωρώ ότι συνειδητοποιήσαμε ως κοινωνία ή που ελπίζω ότι συνειδητοποιήσαμε.

Η υγεία είναι βασικό αγαθό και δεν επιτρέπεται μια κοινωνία που θέλει να λέγεται προοδευτική, δυτική, ίσων ευκαιριών ή όπως αλλιώς θέλετε να την ονομάσετε, να μην επενδύει σε υποδομές, προσωπικό, πρόσβαση και έρευνα στον τομέα της υγείας.

Είναι μείζονος σημασίας το θέμα του οικογενειακού γιατρού, μιας ειδικότητας που έχει περιφρονηθεί και από το κράτος, αλλά και από τους γιατρούς τους ίδιους στην Ελλάδα.

Τα τελευταία 10 περίπου χρόνια υπάρχει πάλι ως ειδικότητα και πάρα πολλοί συνάδελφοι την επιλέγουν. Είναι απαραίτητο να ενδυναμωθεί η πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας, δηλαδή με άλλα λόγια η ιατρική πριν χρειαστεί κάποιος να πάει στο νοσοκομείο.

Είναι δύσκολο να το φανταστούμε στην Ελλάδα, καθώς για το οτιδήποτε πηγαίνουμε στο νοσοκομείο ελλείψει άλλων θεσμών. Το ίδιο ισχύει και για τον γιατρό εργασίας.

Μην ξεχνάτε ότι και στην περίπτωση του SARS-CoV-2 η μεγάλη πλειοψηφία των περιστατικών δε χρειάζεται νοσηλεία και η αντιμετώπιση μπορεί κάλλιστα να γίνει στο σπίτι υπό την παρακολούθηση του οικογενειακού γιατρού.

Η επιστημονική γνώση δεν είναι μια σταθερή και παγιωμένη κατάσταση, σμιλεμένη σε παλαιολιθικές πλάκες, όπου κάποιοι λίγοι σοφοί επιστήμονες απαγγέλουν και οι υπόλοιποι ακούν με δέος.

Είναι μια δεξαμενή, η οποία μεγαλώνει συνεχώς αλλά και ανανεώνεται. Είναι θεμιτό επιστήμονες να λένε «δε γνωρίζω», είναι θεμιτό επιστήμονες να έχουν διαφωνίες μεταξύ τους για θέματα του αντικειμένου τους και είναι θεμιτό επιστήμονες να αλλάζουν γνώμη, όταν αλλάζουν τα δεδομένα.

Υπάρχει ένα κενό στην διάχυση της επιστημονικής γνώσης από την επιστημονική κοινότητα στην υπόλοιπη κοινωνία με τρόπο που αυτή να γίνεται κατανοητή. Η επιστημονική κοινότητα έχει αποτύχει να πείσει ένα κομμάτι της κοινωνίας για βασικά θέματα και αυτό είναι κάτι στο οποίο πρέπει να επενδύσουμε άμεσα.

Ένα ποσοστό των εργαζομένων σίγουρα δε χρειάζεται να είναι στο γραφείο επί καθημερινής βάσης για να εργάζεται αποτελεσματικά.

Ποια είναι η αλήθεια για τα εμφράγματα κατά την περίοδο του κορονοϊού; Αυξήθηκαν ή μειώθηκαν;

Υπάρχουν διάφορες θεωρίες και υποθέτω ότι σε κάποιο βαθμό, όλες παιζουν ρόλο.

Η πρώτη είναι κάτι που ανέφερα και παραπάνω, ότι δηλαδή αρκετοί ασθενείς που νιώθουν μια δυσφορία, δεν πηγαίνουν στον γιατρό λόγω του υποκείμενου φόβου ότι μπορεί να κολλήσουν SARS-CoV-2 στο νοσοκομείο.

Από την προσωπική μου εμπειρία με κάποιους αγγειοχειρουργικούς ασθενείς τις τελευταίες εβδομάδες, μπορώ να επιβεβαιώσω ότι υπάρχουν τέτοιες περιπτώσεις.  Επίσης υπάρχουν συγκεκριμένα για καρδιολογικά περιστατικά αναφορές από το Χονγκ Κονγκ για ασθενείς που παρουσιάστηκαν με πολύ προχωρημένη βλάβη του μυοκαρδίου, ακριβώς για αυτόν τον λόγο.

Υπάρχει επίσης η θεωρία ότι κάποιοι από αυτούς τους ασθενείς με σοβαρή πορεία του SARS-CoV-2 ενδεχομένως να έχουν αυτή την σοβαρή πορεία ακριβώς λόγω της προϋπάρχουσας καρδιακής νόσου. Με άλλα λόγια ο SARS-CoV-2 είναι ο στρεσογόνος παραγοντας που τους προκαλεί καρδιοπάθεια και τουα απορρυθμίζει.

Σίγουρα παίζει ρόλο αυτό που αναφέρετε, η απότομη δηλαδή επιβραδυνση των καθημερινών ρυθμών, αν και πιστεύω ότι αυτό είναι μόνο προσωρινό, καθώς όσο αυξάνεται η διάρκεια των περιορισμών, θα αυξάνονται και οι στρεσογόνες καταστάσεις στο σπίτι.

Πολλοί καρδιολόγοι επίσης θεωρούν ότι και οι περιορισμένες έξοδοι για φαγητό και ποτό – συχνά σε υπερβολικές ποσότητες-, συμβάλλουν στην ελάττωση του στρες για τον καρδιακό μυ.

Περιέγραψέ μας την καθημερινότητά σου αυτή την περίοδο.

Δεν έχει αλλάξει ουσιαστικά κάτι δραματικά, διότι λόγω δουλειάς, είναι απαραίτητο να πηγαίνω στο νοσοκομείο όταν έχω εφημερία. Αν και αυτό δεν γίνεται σε καθημερινή βάση, δεν έχω βιώσει τα μέτρα περιορισμού όπως άλλοι φίλοι και γνωστοί που ήταν όντως κλεισμένοι σπίτι εδώ και εβδομάδες. Η βασική αλλαγή είναι ότι οι περισσότερες επικοινωνίες με συναδέλφους γίνονται πλέον μέσω τηλεδιάσκεψης.

Κατά τα άλλα η καθημερινότητα όσο υπάρχει ο κορονοϊός, είναι σχέδον η ίδια. Επίσκεψη στον θάλαμο, μετά υπάρχουν ίσως κάποιες χειρουργικές επεμβάσεις πρέπει να γίνουν, κάποιοι ασθενείς θα πρέπει να έρθουν στα εξωτερικά ιατρεία και φυσικά υπάρχουν και οι γνωματεύσεις για τις υπόλοιπες ειδικότητες.

Άλλες μέρες μπορεί να έχουμε εφημερία για την μονάδα εντατικής όπου βοηθάμε με κάποιες μικροεπεμβάσεις, όπως ανέφερα προηγουμένως.

Εάν δεν χρειάζεται να είμαστε στο νοσοκομείο, τότε θα ασχολούμαστε με τους ασθενείς μας, των οποίων τα ραντεβού έχουν αναβληθεί ή ακυρωθεί λόγω πανδημίας, τους οποίους παρακολουθούμε τακτικά τηλεφωνικά, δουλεύοντας από το σπίτι.

Ελπίζω να μη σας κούρασα. Ευχαριστώ για τη συνέντευξη!