Ευρωπαϊκή Ημέρα Θάλασσας ή πιο σωστά Ευρωπαϊκή Ημέρα για τη Θάλασσα, όπως και οι άλλες αντίστοιχες παγκόσμιες ή ευρωπαϊκές ημέρες με κάποιο θέμα, έχουν συμβολικό χαρακτήρα και αποσκοπούν στην ευαισθητοποίηση. Σαφώς δεν προστατεύουμε τη θάλασσα μόνο εκείνη την ημέρα.

Η Ευρωπαϊκή Ημέρα για τη Θάλασσα γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 20 Μαΐου από το 2008, με πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για να τονίσει τον σημαντικό ρόλο που παίζουν οι ωκεανοί και οι θάλασσες στην καθημερινή ζωή των πολιτών της Ε.Ε. και στην ευρωπαϊκή προσπάθεια για τη βιώσιμη ανάπτυξη.

Στόχος της Ημέρας είναι η ενημέρωση του κοινού για τον αντίκτυπο των ανθρώπινων ενεργειών στον ωκεανό, η ανάπτυξη ενός παγκόσμιου κινήματος πολιτών για τον ωκεανό και η κινητοποίηση και ένωση του παγκόσμιου πληθυσμού σε ένα σχέδιο για την αειφόρο διαχείριση των ωκεανών του πλανήτη. Είναι μια σημαντική πηγή τροφίμων και φαρμάκων και ένα κρίσιμο μέρος της βιόσφαιρας.

Ο ρόλος της θάλασσας στην καθημερινή ζωή μας;

Οι ωκεανοί είναι ιδιαίτερα σημαντικοί για τη ζωή στον πλανήτη μας γι’ αυτό είναι σημαντική και η προστασία τους. Η ίδια η ποιότητα της ζωής μας σχετίζεται με την ποιότητα και την κατάσταση των ωκεανών.

Οι ωκεανοί είναι οι πνεύμονες του πλανήτη μας, παρέχοντας το μεγαλύτερο μέρος του οξυγόνου που αναπνέουμε. Παράλληλα, σε καθημερινή βάση αντλούμε πόρους από τη θάλασσα, συμπεριλαμβανομένων των αλιευμάτων και όχι μόνο, ενώ την ίδια στιγμή μέσω της ανθρώπινης δραστηριότητας ασκούνται πιέσεις, όπως η ρύπανση των θαλασσών με υγρά και στερεά απόβλητα, ενώ μέσω της θάλασσας πραγματοποιείται και το μεγαλύτερο μέρος του παγκόσμιου εμπορίου.

Επίσης οι ωκεανοί διαδραματίζουν σημαντικότατο ρόλο στην κλιματική αλλαγή, καθώς απορροφούν μέρος του διοξειδίου του άνθρακα που εκπέμπεται από την ανθρωπογενή δραστηριότητα και με τον τρόπο αυτό συνεισφέρουν στη μείωση των αρνητικών επιπτώσεων. Όμως αυτό έχει και τις συνέπειές του καθώς αλλάζει το pH των ωκεανών και αυτό έχει με τη σειρά του άλλες αρνητικές επιπτώσεις, όπως στα κοράλλια και στα όστρακα τα οποία λιώνουν.

Ευρωπαϊκή Ημέρα Θάλασσας: Τι θα έπρεπε να γνωρίζουμε αλλά έχουμε άγνοια;

Κάτι σημαντικό που καλό είναι να έχουμε όλοι κατά νου, είναι ότι στη φύση δεν υπάρχουν στεγανά και εν τέλει είμαστε ένα ενιαίο σύστημα, η φύση και οι κοινωνίες μας. Κάποιος ρυπαίνει με εκπομπές στην Κίνα, και οι επιπτώσεις είναι ορατές και στην Ελλάδα. Κάπου στην Ουκρανία συμβαίνει ένα ατύχημα και η ραδιενέργεια είναι ανιχνεύσιμη και στην Ιταλία.

Η προστασία της φύσης και των θαλασσών θα έχει θετικό αποτέλεσμα και σε εμάς τους ίδιους, καθώς για παράδειγμα η κατανάλωση ενός ψαριού από περιοχή που έχει ρυπανθεί με πετρέλαιο από μια μικρή ή μεγάλη πετρελαιοκηλίδα, θα είχε επιπτώσεις σε εμάς που θα το καταναλώσουμε. Συνεπώς εμείς οι ίδιοι έχουμε ανάγκη την προστασία της φύσης για μια καλύτερη ποιότητα ζωής και καλύτερη υγεία.

Επίσης μην ξεχνάμε ότι όπως μια σειρά από πρόσφατα δημοσιεύματα και μελέτες από κορυφαία πανεπιστήμια δείχνουν, η πανδημία του Covid19 σχετίζεται και με την υποβάθμιση του περιβάλλοντος, ενώ στο μέλλον αναμένεται να έχουμε ολοένα και συχνότερα ανάλογες πανδημίες.

Η καταστροφή των οικοσυστημάτων έχει αρνητικές επιπτώσεις στα είδη που ζουν στα συστήματα αυτά, με ανάλογες αρνητικές επιπτώσεις και στην υγεία τους και την αύξηση των παθογόνων, που με τη σειρά τους μπορούν να μεταδοθούν στον άνθρωπο.

Πως συμβάλλουν οι ωκεανοί και οι θάλασσες στην προσπάθεια για τη βιώσιμη ανάπτυξη;

Η προστασία του περιβάλλοντος είναι απαραίτητη προϋπόθεση για μια ανάπτυξη βιώσιμη, διατηρήσιμη και δίκαιη, τόσο σε τοπικό όσο και σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο. Αυτό ισχύει και για τη θάλασσα συγκεκριμένα, τόσο στη Μεσόγειο όσο και στους μεγάλους ωκεανούς.

Η προστασία της ποιότητας και της ποσότητας/διαθεσιμότητας των θαλάσσιων πόρων (πχ αλιευμάτων) αποτελεί ένα χειροπιαστό παράδειγμα. Αν συνεχίσουμε να αντλούμε αλιεύματα με τους υφιστάμενους ρυθμούς, σε μερικά χρόνια θα έχουμε πολύ-πολύ λιγότερα. Συνεπώς κάτι πρέπει να κάνουμε για αυτό.

Αντίστοιχα πρέπει να προσέξουμε ώστε να μειώσουμε την ρύπανση τόσο με στερεά (όπως πχ πλαστικά μιας χρήσης) όσο και με υγρά απόβλητα στη θάλασσα.

Ευρωπαϊκή Ημέρα Θάλασσας: Ποια είναι η σχέση της θερμοκρασίας του πλανήτη με τους ωκεανούς;

Είναι πολύ στενή και παράλληλα αρκετά περίπλοκή. Γενικά οι ωκεανοί τόσο λόγο της μεγάλης επιφάνειας (σχεδόν το 70%) όσο και τους τεράστιου όγκου τους, έχουν τη δυνατότητα να απορροφούν μέρος των εκπομπών που προκαλούνται από τον άνθρωπο. Οι ωκεανοί καλύπτουν σχεδόν τα τρία τέταρτα της επιφάνειας της Γης, αποθηκεύοντας το ένα τρίτο όλων των εκπομπών άνθρακα που προέρχονται από την ανθρώπινη δραστηριότητα.

Αποτελούν μέρος της λύσης και πρέπει να αποτελέσουν βασικό στόχο των παγκόσμιων προσπαθειών για αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής.

Παράλληλα, απορροφούν την επιπλέον ζέστη που δημιουργείται από τις εκπομπές αυτές, περιορίζοντας τις συνέπειες για την ανθρωπότητα. Είναι δηλαδή ένας εξισορροπητής θα λέγαμε. Ωστόσο και αυτό έχει τα όριά του. Η ολοένα αυξανόμενες εκπομπές οδηγούν το σύστημα στα όριά του.

Πως έχει επηρεάσει η κλιματική αλλαγή τις θάλασσές μας;

Αν και η αλληλεπίδραση των θαλάσσιων συστημάτων με την ατμόσφαιρα στο πλαίσιο της κλιματικής αλλαγής, είναι ακόμα υπό διερεύνηση από την παγκόσμια ακαδημαϊκή κοινότητα, ήδη γνωρίζουμε κάποιους από τους μηχανισμούς που λειτουργούν, ενώ συνεχώς ανακαλύπτουμε νέους.

Μέσα σε αυτά που γνωρίζουμε είναι σαφώς ότι λόγω της αύξησης της συγκέντρωσης διοξειδίου του άνθρακα, παγιδεύεται η ηλιακή ακτινοβολία στην ατμόσφαιρα με αποτέλεσμα να αυξάνεται η θερμοκρασία της ατμόσφαιρας, να λιώνουν οι πάγοι και να αυξάνεται η στάθμη των θαλασσών, καταλαμβάνοντας ολοένα και μεγαλύτερες εκτάσεις στεριάς.

Παράλληλα η απορρόφηση από τη θάλασσα μέρους των εκπομπών αυτών καθώς και της ολοένα αυξανόμενης θερμοκρασίας της ατμόσφαιρας, έχει ως αποτέλεσμα την αντίστοιχη αύξηση της θερμοκρασίας των θαλασσών και όπως ανέφερα και νωρίτερα, την αλλοίωση και του pH με αρνητικές συνέπειες σε κοραλλιογενείς υφάλους και οστρακοειδή.

Επιπρόσθετα, η άνοδος της θερμοκρασίας των θαλασσών, ιδιαίτερα στα ανώτερα στρώματα και σε μικρότερες θάλασσες, επηρεάζει και διάφορα θαλάσσια είδη, αφού κάθε είδος νοιώθει άνετα σε συγκεκριμένες θερμοκρασίες.

Η άνοδος λοιπόν της θερμοκρασίας, μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις για κάποια θαλάσσια είδη και αντίστοιχα να ευνοήσει κάποια άλλα, αλλάζοντας έτσι και τη σύνθεση των ίδιων των οικοσυστημάτων.

Δεδομένου ότι όλο αυτό έχει προκληθεί από τον άνθρωπο και μάλιστα πολύ απότομα, οι επιπτώσεις στο περιβάλλον είναι μεγάλες και αντίστοιχα απότομες, σε γεωλογικό χρόνο.

Ποιο είναι το φετινό μήνυμα, για το 2020, της Ευρωπαϊκής Ημέρας για τη Θάλασσα;

Δεν γνωρίζω αν κάποια Ευρωπαϊκή αρχή έχει φέτος κάποιο ξεχωριστό μήνυμα, ωστόσο ο συμβολισμός παραμένει ο ίδιος, πιο επιτακτικός από ποτέ: Η προστασία του περιβάλλοντος και των θαλασσών, είναι ζήτημα επιβίωσης για τον άνθρωπο.

Ας φροντίσουμε το σπίτι μας, για το δικό μας το καλό, καθώς και για το καλό των επόμενες γενεών που θα έρθουν στον πλανήτη στο μέλλον.

Τι μπορούμε να κάνουμε ως απλοί Ευρωπαίοι πολίτες για τη βιώσιμη ανάπτυξη;

Πολλές φορές μας αρέσει να γκρινιάζουμε και να κατηγορούμε την πολιτεία για την ανεπαρκή προστασία του περιβάλλοντος, ωστόσο πολλά περνάνε από το χέρι μας και στις περισσότερες περιπτώσεις δεν κάνουμε αυτά που πρέπει. Για παράδειγμα, φροντίζουμε να ανακυκλώνουμε ότι μπορεί να ανακυκλωθεί; Αν το κάναμε αυτό θα μειώναμε τα σκουπίδια του σπιτιού μας που καταλήγουν στους ΧΥΤΑ κατά περισσότερο από 70%.

Φροντίζουμε οι επιλογές που κάνουμε ως πολίτες κάθε φορά που ψωνίζουμε ένα προϊόν ή μια υπηρεσία, να λαμβάνουν υπόψη τους και το περιβάλλον; Πχ η ενεργειακή αποδοτικότητα μιας συσκευής έχει νόημα τόσο από οικονομική άποψη, όσο και από περιβαλλοντική.

Το ίδιο ισχύει και για τη μόνωση του σπιτιού μας, τις λάμπες που χρησιμοποιούμε και το αυτοκίνητο. Είναι πολλά αυτά που μπορούμε να κάνουμε και η γνώση υπάρχει εκεί έξω. Αυτό που χρειάζεται είναι απλά να τα κάνουμε. Για εμάς τους ίδιους, για τη χώρα μας, αλλά και για τους επόμενους.

*Ο Γιώργος Ηλιόπουλος είναι περιβαλλοντολόγος MSc και πρόεδρος της Ένωσης Πτυχιούχων Περιβαλλοντολόγων Ελλάδας. Έχει κάνει μεταπτυχιακές σπουδές στο Πανεπιστήμιο Cornell στις Ηνωμένες Πολιτείες (υποτροφία Fulbright/Humphrey Fellowship) και έχει εργαστεί στην Ολλανδία για το Διεθνή Οργανισμό Global Reporting Initiative, σε θέματα Βιώσιμης Ανάπτυξης και για την Παγκόσμια Τράπεζα (World Bank) σε θέματα διαχείρισης αποβλήτων. Είναι ιδρυτής της AIPHORIA Consulting που υποστηρίζει ιδιωτικούς και δημόσιους οργανισμούς στο σχεδιασμό και την εφαρμογή πολιτικών για την προστασία του περιβάλλοντος, τη βιώσιμη ανάπτυξη και την ανάπτυξη Εκθέσεων Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης και Αειφορίας. 

Email: giliopoulos@aiphoria.com